Το Άγιο Όρος από ψηλά

Η πρώτη εικόνα του Αγίου Όρους που αντικρίζει κανείς από ψηλά, είναι αυτή της γυμνής κορυφής του όρους Άθω, στη μέση του Αιγαίου, να πετιέται προς τον ουρανό και να τρυπά τα σύννεφα, «πέτρινη λόγχη, που φρουρεί τον μυστικισμό», όπως έλεγε και ο συγγραφέας Ζαχαρίας Παπαντωνίου.
Οι αρχαίοι γεωγράφοι και ιστορικοί πίστευαν πως η κορυφή του Άθω ποτέ δεν βρεχόταν γιατί τα νέφη σχηματίζονταν πιο χαμηλά, και ήταν τόσο ψηλή, ώστε η σκιά της έφθανε ως τη Λήμνο. Ο Σοφοκλής έχει γράψει: «Η σκιά που ρίχνει ο Άθως στη δύση του ήλιου έφθανε στην αγορά της πόλεως Μυρήνης της Λήμνου, όπου και σκέπαζε χάλκινο άγαλμα». Το άγαλμα αυτό παρίστανε ένα βόδι. Από αυτό έμεινε και ο παροιμιώδης στίχος: «Άθως καλύψει πλευράς Λημνίας βοός». Η εμπειρία του να πετάς φωτογραφίζοντας πάνω από αυτή την κωνική κορυφή, 2,5 χιλιόμετρα πάνω από τη θάλασσα, με τα χέρια παγωμένα από το κρύο (αν και καλοκαίρι είχε μόλις 9 βαθμούς εκεί ψηλά), διακρίνοντας τριγύρω όλη τη χερσόνησο του Άθω αλλά και τις άλλες χερσονήσους της Χαλκιδικής, είναι μοναδική!
Όρος και χερσόνησος στο ανατολικό μέρος της Χαλκιδικής, στα αρχαία χρόνια λεγόταν Ακτή. Στην κορυφή του υπήρχαν βωμοί για πολλούς από τους αρχαίους θεούς και τις θεότητες. Στη βυζαντινή εποχή πήρε την ονομασία Άγιον Όρος από τα πολλά μοναστήρια και τις σκήτες που κτίστηκαν στη χερσόνησο.

Πλησιάζοντας στην άκρη της χερσονήσου, δεξιά από τον Άθω με κατεύθυνση προς τις Καρυές, στην άκρη του κατακόρυφου βράχου και σε πολύ μεγάλο υψόμετρο αιωρείται ένα κελί και στην άκρη του ένας μοναχός ανεμίζει μια μεγάλη κίτρινη σημαία με τον δικέφαλο αετό. Άγρυπνος φρουρός του ορθόδοξου μοναχισμού. Αργότερα έμαθα ότι κάθε φορά που κάποιο πολεμικό αεροπλάνο, πολλές φορές τουρκικό, περνά κοντά, ανεμίζει τη βυζαντινή σημαία.

Όσο πετάμε, ο Άθως των μοναστηριών ξεδιπλώνεται. Οι φυσικές τοποθεσίες της χερσονήσου είναι αξιοθαύμαστες, με γραφικούς λόφους, κατάφυτα δάση, απόκρημνους γκρεμούς και άφθονα νερά. Βελούδινες βουνοπλαγιές κατάφυτες από αιωνόβια δένδρα και θάμνους απλώνονται ως τη θάλασσα και δημιουργούν μία ασύγκριτη αισθητική ομορφιά σε όλη αυτή τη μαγευτική περιοχή. Έλατα, καστανιές, ρείκια, βελανιδιές, οξιές, κουμαριές, πλατάνια, φουντουκιές, αμπέλια και τόσα άλλα φυτά χρωματίζουν το τοπίο. Η γαλάζια θάλασσα περιλούζει τον πανέμορφο αυτό τόπο. Μακριά, ίσκιοι γαλανοί, η Θάσος, η Ίμβρος, η Λήμνος.

Κόκκινα στίγματα βυθίζονται στο πράσινο, σκαρφαλώνουν στις ανηφοριές, φωλιάζουν στις λαγκάδες, κατεβαίνουν στη θάλασσα. Τα κελιά, μικρά μοναστηράκια σαν αγροτικά σπίτια.
Οι μονές, οικοδομικά συγκροτήματα με ιδιαίτερη αρχιτεκτονική, με φρουριακή διάταξη και οχυρωματικής μορφής πτέρυγες, με επιβλητικούς πύργους, θαυμαστά κωδωνοστάσια, θολωτούς τρούλους, με εσωτερική αυλή, στο κέντρο της οποίας υψώνεται συνήθως ο κεντρικός ναός, το καθολικό, παρεκκλήσια, φιάλες και άλλα βοηθητικά κτίρια κυριαρχούν στο τοπίο. Όλα τα μοναστήρια του Αγίου Όρους, καθώς και οι κοινόβιες σκήτες, λόγω της φρουριακής τους διάταξης δίνουν εξωτερικά την εντύπωση μιας ενότητας, που θυμίζει μικρή οχυρωμένη πολιτεία της μεσαιωνικής εποχής. Το αρχιτεκτονικό τους σχήμα είναι το τυπικό σχήμα του βυζαντινού μοναστηριακού τύπου, όπως διαμορφώθηκε σε παλαιότερες εποχές, σύμφωνα με τα ανατολικά και τα ελληνιστικά πρότυπα. Ο λόγος που υπαγόρευσε μια τέτοιου είδους κατασκευή είναι η ανάγκη για την άμυνα των μοναχών απέναντι στους πολλούς και διάφορους εξωτερικούς εχθρούς. Έτσι έχουμε ολόγυρα έναν περίβολο που ακολουθεί τη διαμόρφωση του εδάφους και είναι συνήθως τετράπλευρος ή περίπου τετράπλευρος ή πολυγωνικός. Πρόκειται για κανονικό, ψηλό και ισχυρό τείχος, ενισχυμένο κατά διαστήματα με πυργίσκους, επάλξεις, πολεμίστρες και καταχύτρες ή ζεματίστρες, καθώς και έναν μεγάλο και επιβλητικό πύργο στο υψηλότερο ή το πιο ασθενές αμυντικά σημείο της μονής.
Στα κτίσματα αυτά επικρατεί κατά κανόνα το ασύμμετρο και ακανόνιστο της βυζαντινής σύλληψης και κατασκευής. Ο αμυντικός πύργος ενίσχυε ακόμη περισσότερο τον οχυρωματικό χαρακτήρα των μοναστηριών και χρησίμευε ως παρατηρητήριο και τελευταίο καταφύγιο των πατέρων σε περίπτωση πολιορκίας τους. Οι πύργοι αυτοί, που δίνουν μια ξεχωριστή εξωτερική εμφάνιση σε όλα σχεδόν τα αθωνικά μοναστήρια, είναι συνήθως πολύ ψηλοί και πολυώροφοι, με ξύλινα πατώματα, με παρεκκλήσι στον τελευταίο όροφο και στέρνα για νερό στο ισόγειο. Έχουν ορθογωνική κάτοψη με μια είσοδο στον πρώτο όροφο και αποτελούν πραγματικά αριστουργήματα της οικοδομικής αρχιτεκτονικής του Μεσαίωνα.

Διαβάστε το υπόλοιπο άρθρο του κυρίου Αριστείδη Χ. Κοντογεώργη και δείτε τις φωτογραφίες στο archaiologia.gr